„SAMOTNIK Z RADOMSKA”  SYLWETKA EDMUNDA OSTERLOFFA (1863-1938)

          Pochodzący z rodziny przybyłej ze Szwecji Edmund Osterloff urodził się 4 maja 1863 roku. Pracował jako nauczyciel. Członek partii „Proletariat” aresztowany w 1884 roku i skazany w zbiorowym procesie Ludwika Waryńskiego na 2 lata więzienia, po odbyciu kary w warszawskiej cytadeli wydalony pod nadzór carskiej policji do Tyflisu. Po kilku latach emigrował do Południowej Afryki gdzie był farmerem. Z uwagi na wojnę angielsko-burską w 1900 roku przeniósł się wraz z rodziną do Szwajcarii. Po powrocie do kraju był nauczycielem w Łodzi. Ponieważ władze carskie zabroniły go zatrudniać jako byłego więźnia politycznego ponownie wyjeżdża do Tyflisu. Intensywnie zaczął fotografować właśnie podczas drugiegp pobytu w Tyflisie. W latach 1905-1914 swe prace fotograficzne prezentował na licznych wystawach fotografii artystycznej oraz w prasie różnych krajów. Po wybuchu rewolucji 1917 roku utrzymywał się wyłącznie z fotografii. W 1921 roku wraca do niepodległej Polski. Pracuje jako nauczyciel gimnazjalny w Drohiczynie i Milanówku. W 1925 roku przenosi się do Radomska i tu umiera 23 czerwca 1938 roku. W Milanówku krótko prowadził własne atelier fotograficzne. Współpracował z miesięcznikiem „Fotograf Polski” w którym oprócz zdjęć publikował przeglądy prasy zagranicznej. W 1929 roku miał w Warszawie swoją wystawę indywidualną po której jego prace porównywano do malarskich dzieł Milleta, Chełmońskiego czy Ruszczyca. W fotografii Osterloff czerpał wzory z malarstwa pejzażowego, w tym celu adoptował technikę bromoleju. Technika ta ułatwiała Osterloffowi przekazywanie przez obraz fotograficzny wartości duchowych i ponadczasowych, które odczuwał w otaczającym go świecie. Lekkie rozproszenie konturu przedmiotów harmonizowało kompozycje, po których oko mogło swobodnie się przemieszczać. Postać ludzka w pejzażach była z reguły tylko elementem sztafażu, wzmacniając harmonię i uroczyste piękno otaczającego świata. Cykl portretowy żony Natalii i córki Zofii fotografowanych z reguły na tle przyrody, to spektakl w którym postacie odgrywają pełną godności obecność w świecie, podkreślaną nastrojem wewnętrznego skupienia i wyczekiwania. Prace Osterloffa, odwołując się do klasycznych już wtedy wzorców sztuki, nie pretendowały do statusu nowoczesności. Autor świadomie ograniczał efekty uznawane za specyficzne dla medium fotografii, tj. momentalność i konkretność faktów. Potrafił jednak - i czyni to nadal -przekonać widza o wartości własnej wizji i głębi emocjonalnego zaangażowania. Niewątpliwie Edmund Osterloff należy do wielkich postaci w historii polskiej fotografii.

Większość prac Edmunda Osterloffa znajduje się w zbiorach Działu Fotografii Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Prace Osterloffa z tych zbiorów eksponowane były na wystawach we Wrocławiu, Warszawie oraz w Radomsku.

(wg.opracowania Adama Soboty z Muzeum Narodowego w Wrocławiu)

 

 

 

Poniżej link do pobrania publikacji w pdf  "Serdecznie i całą duszą" ...

"SERDECZNIE I CAŁĄ DUSZĄ"  EDMUND OSTERLOFF I JEGO FOTOGRAFIE  autorka Barbara Osterloff 

 

 

 

Poniżej fragment MONOGRAFII wydanej z okazji 50 LAT TOWARZYSTWA FOTOGRAFICZNEGO IM. EDMUNDA OSTERLOFFA W RADOMSKU

 

            Niewiele osób wie o tym, że jeden z pionierów polskiej fotografii artystycznej przez kilkanaście lat żył i pracował w Radomsku. Mowa tu o członku przedwojennego Fotoklubu Polskiego^[1] - Edmundzie Osterloffie - urodzonym 4 maja 1863 roku^[2] w Gruszczycach k. Sieradza^[3], jako najmłodszy syn Karola Augusta Osterloffa. Edmund był dzieckiem z ostatniego (trzeciego) małżeństwa z Ernestyną ze Szwartzów^[4].

            Polską linię wywodzącego się ze Szwecji rodu Osterloffów zapoczątkował ojciec Edmunda – Karol, który przybył tu i osiedlił się na warszawskim Grochowie przed 1850 rokiem^[5]. Doszedł on do sporego majątku, posiadał m.in. kilka fabryk^[6]: wina szampańskiego i wódek na przedmieściach Warszawy, destylarnie alkoholu w Rogożewie koło Gostynina, przędzalnie bawełny w Żarkach, piece wapiennicze i cegielnię w Nowej Wsi k. Częstochowy; oraz majątki ziemskie^[7]: Gruszczyce k. Sieradza^[8], Żarki^[9], Grochów^[10] i Gocławek (obecnie dzielnice Warszawy). Karol August Osterloff pochowany został na Cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie^[11].

            Wykształcenie Edmund odebrał staranne, mianowicie uczęszczał do gimnazjum realnego w Kaliszu, a następnie do szkoły handlowej Kronenberga w Warszawie^[12], po której ukończeniu pracował jako nauczyciel. Najprawdopodobniej jeszcze podczas lat nauki szkolnej związał się z założycielami i członkami partii „Proletariat”. Aresztowany, gdy podczas przeszukania, w lipcu 1884 roku, w jego mieszkaniu (przy ul. Smolnej 10 w Warszawie)^[13], znaleziono skład nielegalnej literatury (z punktu widzenia władzy carskiej), w tym 1100 egzemplarzy manifestu „Do pracujących na roli”^[14]. Osterloff zostaje skazany w procesie zbiorowym Ludwika Waryńskiego i przywódców partii na dwa lata pozbawienia wolności^[15] i został osadzony w X pawilonie Cytadeli Warszawskiej^[16].

            Po wypuszczeniu na wolność wydalono Osterloffa do Tyflisu (Tbilisi) w Gruzji i oddano pod nadzór carskiej policji. Tam uzyskał pozwolenie na pracę nauczyciela języka niemieckiego w gimnazjum^[17]. Gdy lekarze zaproponowali mu zmianę klimatu, wyjechał wraz z poślubioną w Gruzji kuzynką Natalią i dwojgiem dzieci do południowej Afryki i osiedlił się koło stacji Erst River, około godziny jazdy od Capetown, gdzie zajął się farmerstwem^[18]. Jednakże ze wspomnień córki Edmunda – Zofii, wiadomo, że początkowo nie szło mu dobrze i rodzina Osterloffów głodowała^[19]. Druga wojna burska zmusiła ich do ponownej emigracji, tym razem do Szwajcarii. W 1900 roku zakupili w Genewie dom i działkę, lecz niestety na skutek oszustwa ze strony notariusza stracili cały majątek^[20] i zmuszeni zostali do powrotu w rodzinne strony^[21], gdzie Edmund pracował początkowo jako księgowy w Łodzi^[22], a następnie jako nauczyciel języka niemieckiego w Zgierzu i Pabianicach^[23]. Zwolniony na skutek decyzji gubernatora piotrkowskiego (jako były więzień polityczny) zmuszony został w 1904 do ponownego wyjazdu do Gruzji^[24]. Pracując jako nauczyciel w Tbilisi, Edmund rozwijał swoje zainteresowanie fotografią, prenumerował wówczas zagraniczną prasę fotograficzną^[25] i skompletowawszy własną pracownię zaczął intensywnie fotografować. W latach 1905-1914 wysyłał swoje prace na międzynarodowe wystawy fotografii artystycznej Jego fotografie publikowała także prasa w różnych krajach^[26]. Po wybuchu rewolucji w 1917 roku zmuszony został do utrzymywania się wyłącznie z fotografii^[27].

            Do niepodległej Polski Edmund Osterloff wrócił dopiero 1921 roku wraz z żoną, natomiast w Gruzji została jego córka Zofia, która poślubiła Gruzina^[28]. Rewolucji Październikowej nie przeżyli natomiast dwaj jego synowie^[29]. W kraju nad Wisłą objął posadę dyrektora gimnazjum w Drohiczynie nad Bugiem, lecz po kilku latach wiek oraz pogarszający się stan zdrowia zmusiły go do przejścia na emeryturę^[30]. Później przez krótki czas prowadził znane atelier fotograficzne w Milanówku pod Warszawą^[31].

            W 1925 roku Osterloff przeniósł się do Radomska, gdzie mieszkał już do śmierci, która nastąpiła 23 czerwca 1938 roku^[32]. Mieszkając tutaj związany był z warszawskim środowiskiem fotograficznym^[33], współpracował z miesięcznikiem „Fotograf Polski” redagując w nim rubrykę poświęconą zagranicznej prasie fotograficznej^[34]. Wiele jego fotografii doczekało się publikacji^[35]. Natomiast swej pierwszej wystawy indywidualnej Edmund doczekał się w 1929 roku w Warszawie, gdzie zaprezentował około 50 prac bromolejowych^[36]. Później jego prace porównywano do malarskich dzieł Jeana François Milleta, Józefa Chełmońskiego, Józefa Rapackiego, Elwira Andriollego, Jana Stanisławskiego, Leonarda Missone czy Ferdynanda Ruszczyca^[37]. W twórczości Osterloffa dominują pejzaże z zatopioną w nich sylwetką ludzką^[38], sceny rodzajowe i portrety^[39]. W tej ostatniej kategorii są to przeważnie zdjęcia jego żony Natalii i córki Zofii, które w strojach odpowiednich dla swojej pozycji społecznej wykonują zwykłe codzienne czynności: spacerują, siedzą zadumane, czytają, zbierają kwiaty czy wykonują prace gospodarskie. Ukazuje je razem i osobno, przedstawiając relacje między dojrzałą kobietą i nastoletnią córką, pełne zrozumienia, miłości i wzajemnego szacunku^[40]. Sceny te choć upozorowane na potrzeby fotografii wydają się niewymuszonymi, a choć odbywające się w scenerii natury nie przedstawiają postronnych osób, jakby rodzina autora tworzyła odizolowaną wyspę^[41]. Widocznie wizja Osterloffa polegała na pokazaniu rodziny jako niemal nieziemskiego ideału, swoistej duchowej wspólnoty^[42]. Poetyckie i melancholijne podejście Edmunda do fotografowania dobrze odzwierciedlają słowa, które kiedyś o sobie powiedział: „Może mnie teraz zrozumiecie, gdy powiem, że obiektyw mi się tak niedołężnym wydaje instrumentem, i że krajobraz widziany wydaje mi się niezupełnym; ja widzę to i owo inaczej, niż jest w rzeczywistości, widzę przedmioty, których tam nie ma, ale które tak żywo stoją mi przed okiem duchowym. Cóż więc dziwnego, że to, co daje mi płyta nie zadowala mnie, że pracując nad bromolejem, staram się włożyć weń to, co «tam» widziałem, i że nie ograniczam się do niewolniczej kopii istniejącego w naturze obrazu. Daję prawdę typu, prawdę artystyczną, nie, nie prawdę danego skrawka przyrody”^[43].

            Zwanego w kręgach artystycznych „Samotnikiem z Radomska”^[44] - Edmunda Osterloffa pochowano na Cmentarzu parafii rzymsko-katolickiej pw. św. Lamberta (zwanym „Starym”) w Radomsku znajdującym się przy ulicy Wyszyńskiego^[45].

            Prawie wszystkie zachowane prace Osterloffa znalazły się w zbiorach Działu Fotografii Muzeum Narodowego we Wrocławiu^[46]. W 1980 roku zorganizowano ich wystawę, którą pokazano we Wrocławiu^[47], Warszawie i w Radomsku^[48]. Jego fotografie brały także udział w wystawach zbiorowych poświęconych polskiej fotografii artystycznej w XX wieku^[49].

            Edmund Osterloff od 1999 roku jest patronem Towarzystwa Fotograficznego w Radomsku^[50], które dla jego uczczenia organizuje Ogólnopolskie Biennale Fotografii Czarno-Białej „Postać ludzka w pejzażu”^[51].

            O związku Osterloffa z Radomskiem przypomina również rondo nazwane jego imieniem^[52].

 

 

---

^[1] Edmund Osterloff został zaproszony do stowarzyszenia w 1931 roku

^[2] A. Sobota, Edmund Osterloff 1863-1938, Radomsko 1992, s. 3.

^[3] Polska fotografia w XX wieku, oprac. M. Plater-Zyberk, A. Sobota, Warszawa 2007, s. 16.

^[4] E. Szulc, Cmentarz Ewangelicko-Augsburski w Warszawie. Zmarli i ich rodziny, Warszawa 1989, s. 415-417.

^[5] H. Murza-Stankiewicz, Może mnie teraz zrozumiecie, „Foto”, nr 3, 1981, s. 4.

^[6] S. Konarski, Osterloff Waldemar, [w:] Polski Słownik Biograficzny, red. E. Rostworowski, t. XXIV, Wrocław 1979, s. 466.

^[7] Tamże.

^[8] Miejsce urodzenia Edmunda.

^[9] Od 1857 roku; Tamże. Dobra i fabrykę nabyła spółka złożona z Karola Ordęgi, Stanisława Lessera i Karola Osterloffa; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. B. Chlebowski, t. XIV, Warszawa 1895, s. 738.

^[10] Najprawdopodobniej dworek znajdujący się na przy ul. Grochowskiej 64/68, w którym Stanisław Wyspiański umieścił akcję Warszawianki, został zbudowany w latach 1835-1840 dla Karola Osterloffa; E. Szulc, dz. cyt., s. 415.

^[11] Cmentarz znajduje się w warszawskiej dzielnicy Wola przy ul. Młynarskiej 54/56/58. Grób Karola Augusta Osterloffa można znaleźć w alei D nr 55. Znajdują się tam również groby synów Karola, mianowicie Waldemara i Fryderyka Krystiana; Tenże, Cmentarze ewangelickie w Warszawie, Warszawa 1989, s. 36-37, 111. Patrz też: Tenże, Cmentarz Ewangelicko-Augsburski…, s. 414-417.

^[12] A. Sobota, dz. cyt., s. 3.

^[13] A. Notkowski, Ludwik Waryński, Wrocław 1978, s. 299.

^[14] I. Koberdowa, Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat 1882-1886, Warszawa 1981, s. 117, 230. W mieszkaniu Osterloffa funkcjonowała centralna składnica literatury „propagandowej”; A. Notkowski, dz. cyt., s. 299.

^[15] A. Sobota, dz. cyt., s. 3.

^[16] „Nowości Fotograficzne”, nr 2, 1938, s. 33. Patrz też: H. Murza-Stankiewicz, dz. cyt., s. 4.

^[17] A. Sobota, dz. cyt., s. 3.

^[18] Tamże. Patrz też: H. Murza-Stankiewicz, dz. cyt., s. 4.

^[19] Tamże.

^[20] Zgodnie ze słowami Zofii, córki Edmunda Osterloffa nie pozwolono im nic wziąć ze sobą; Tamże.

^[21] Tamże. Patrz też: A. Sobota, dz. cyt., s. 3.

^[22] Podczas pobytu w Łodzi Osterloff pożyczonym aparatem fotograficznym zrobił pierwsze zdjęcia; Polska fotografia …, s. 16.

^[23] H. Murza-Stankiewicz, dz. cyt., s. 4.

^[24] Dodatkowym powodem wyjazdu był pogarszający się stan zdrowia Edmunda; Tamże.

^[25] Techniki kompozycji uczył się głównie z czasopism amerykańskich i angielskich; Polska fotografia…, s. 16.

^[26] A. Sobota, dz. cyt., s. 3-4.

^[27] Tamże, s. 4.

^[28] Tamże. Patrz też: H. Murza-Stankiewicz, dz. cyt., s. 4. Przyjęła ona nazwisko Łazutina; Moja ostatnia wola. Testament Edmunda Osterloffa, Zbiory prywatne Barbary Osterloff (dalej: Zbiory BO).

^[29] A. Sobota, Szlachetność techniki. Artystyczne dylematy fotografii w XIX i XX wieku, Warszawa 2001, s. 69. O tym, że rodzina Osterloffów nie była duża świadczy testament Edmunda, który spisał w 1936 roku. Wymienia w nim tylko dwoje jej członków, mianowicie żonę Natalię i córkę Zofię. Jako wykonawców swej ostatniej woli wyznaczył Tadeusza Goszczyńskiego i Rajnholda Świtalskiego (autora wspomnień o fotografie w „Nowościach Fotograficznych” nr 2 z 1938 roku); Moja ostatnia wola. Testament Edmunda Osterloffa, Zbiory BO.

^[30] „Tygodnik Piotrkowski”, nr 6(1781), 1992, s. 7. Patrz też: H. Murza-Stankiewicz, dz. cyt., s. 4; „Nowości Fotograficzne”, nr 2, 1938, s. 33.

^[31] A. Sobota, Edmund Osterloff…, s. 4. Patrz też: H. Murza-Stankiewicz, dz. cyt., s. 4.

^[32] A. Sobota, Edmund Osterloff…, s. 4. Patrz też: E. Szulc, Cmentarz Ewangelicko-Augsburski…, s. 416; „Nowości Fotograficzne”, nr 2, 1938, s. 33; H. Murza-Stankiewicz, dz. cyt., s. 4.

^[33] Polska fotografia artystyczna do 1939 roku, oprac. A. Sobota, Wrocław 1977, s. 59.

^[34] W tej pracy Edmundowi niewątpliwie pomagała znajomość wielu języków obcych, ponoć znał ich aż dziesięć, m.in.: niemiecki, angielski, szwedzki, francuski, rosyjski, gruziński oraz niektóre narzecza afrykańskie; „Tygodnik Piotrkowski”, nr 6(1781), 1992, s. 7; E. Szulc, Cmentarz Ewangelicko-Augsburski…, s. 416; „Nowości Fotograficzne”, nr 2, 1938, s. 33.

^[35] A. Sobota, Edmund Osterloff…, s. 4. M.in. publikowane były w tygodnikach angielskich, amerykańskich, niemieckich, francuskich i szwajcarskich; „Nowości Fotograficzne”, nr 2, 1938, s. 33.

^[36] H. Murza-Stankiewicz, dz. cyt., s. 4. Bromolej to piktorialna technika fotografowania opisana w 1907 roku, w której najpierw wykonuje się powiększenie na papierze z emulsją bromosrebrową, wywołuje chemicznie, utrwala i płucze. Potem następuje kąpiel w roztworze soli chromu, która utwardza (garbuje) powierzchnię emulsji, proporcjonalnie do siły naświetlenia w danym miejscu, oraz usuwa obraz srebrowy. Powstaje bezbarwny relief, na który, po wypłukaniu, nanosi się farbę olejną przy pomocy płasko ściętego pędzla, uderzając nim z góry. Farba przyjmuje się lepiej w miejscach mniej naświetlonych, gdzie żelatyna w większym stopniu absorbuje wodę. Nasycenie i kontrast obrazu zależne są od sposobu uderzania pędzlem. Do świeżo pokrytego farbą obrazu można przyłożyć papier rysunkowy i uzyskać tzw. przetłok bromolejowy; A. Sobota, Szlachetność techniki…, s. 166-167.

^[37] Tenże, Edmund Osterloff…, s. 4. Patrz też: H. Murza-Stankiewicz, dz. cyt., s. 4; A. Sobota, Szlachetność techniki…, s. 68.

^[38] Nawiązując do twórczości Edmund Osterloffa Towarzystwo Fotograficzne w Radomsku od 1999 roku organizuje cyklicznie co 2 lata Biennale Fotografii Czarno-Białej „Postać ludzka w pejzażu”, jedyny taki konkurs w Polsce; Patrz m.in.: «Postać ludzka w pejzażu». Wystawa pokonkursowa, Radomsko [b.r.w.], s. 2; Spała i okolice. XIII Ogólnopolski Plener Fotograficzny «Natura i Krajobraz 2007» Spala 2007, oprac. P. Wypych, Łódź [b.r.w.], s. 3.

^[39] Polska fotografia w XX wieku…, s. 16.

^[40] A. Sobota, Szlachetność techniki…, s. 69.

^[41] Tamże.

^[42] Tamże.

^[43] S. Schonfeld, Edmund Osterloff. Dane biograficzne, „Fotograf Polski”, z.11, Warszawa 1929, s. 253-254.

^[44] J. Lechowski, 40 lat Towarzystwa Fotograficznego im. Edmunda Osterloffa w Radomsku, Radomsko 2002, s. 2. W Radomsku Edmund Osterloff nie prowadził żadnej działalności wystawienniczej czy artystycznej; „Co Nowego”, nr 40(121), 1999, s. 3.

^[45] Cmentarz ulokowany jest przy ulicy Wyszyńskiego 96, a miejsce pochówku Osterloffa znajduje się w kwadracie C4a, jednakże tablicę nagrobną z inskrypcją: „Samotnik z Radomska. Edmund Osterloff (1863-1938). Pionier i twórca polskiej fotografii artystycznej” zobaczyć można w lapidarium; Ścieżki historyczne Radomsko. Przewodnik, oprac. O. Kowalczyk, R. Bartnik, Radomsko 2009, s. 6. W miejscu pochówku Osterloffa członkowie TFR umieścili pamiątkową granitową tabliczkę; J. Lechowski, Towarzystwo Fotograficzne im. Edmunda Osterloffa w Radomsku, „Wędrownik”, R. 47, nr 1(375), 2003, s. 29.

^[46] A. Sobota, Edmund Osterloff…, s. 5.

^[47] Od 16 października do 31 grudnia; H. Murza-Stankiewicz, dz. cyt., s. 4.

^[48] W 1992 roku; A. Sobota, Edmund Osterloff…, s. 5. Patrz też: „Tygodnik Piotrkowski”, nr 6(1781), 1992, s. 7.

^[49] Polska fotografia w XX wieku…; Polska fotografia artystyczna do 1939 roku… .

^[50] J. Lechowski, Towarzystwo Fotograficzne…, s. 29.

^[51]«Postać ludzka w pejzażu»…, s. 2.

^[52] Rondo znajduje się przy ulicach Unii Europejskiej i Aristide Merloniego; Uchwała Nr XXXVI/277/09 Rady Miejskiej w Radomsku z dnia 27 lutego 2009 r. Patrz też: „Gazeta Radomszczańska”, nr 9(835), 2009, s. 2.